Sabunun İmalatı

Sabun : Bir alkalanin yagli bir madde üstüne etkisiyle elde edilen, çamasir yikamada ve temizlik islerininde kullanila ürün .

SABUN SANAYISININ TARIHI

Eski zamanlardan beri sabunlar, asagidaki bagantiya göre yag asidi ve gliserin esterleri olan dogal yagli maddeler üstüne alkali bir iletkenin etkisiyle üretilmislerdir .

CH - COO - CH - CH - COO - CH - CH - COO - CH + 3NaOH

3CH - COONa + OH - CH - OHCH - OHCH

Yagli madde kaynaklari, her zaman bol olmakla birlikte ( bitkisel yada hayvansal sivi ve kati yaglar ) alkali etkenler, Leblanc suyunun sanayide üretimi ne kadar seyrekti. 1974' edogru sabuncular yalnizca potasyum karbonat içerenkayi odunu küllerinden yararlanmaktaydilar. 1823'e dogru sabunlasma adi verilen tepkimenin yapisini inceleyen ve bulan fransiz kimyaci Eugene Chevreul' ün ( 1786 - 1889 ) çalismalari sayesinde sabun sanayisi XIX.yy' da büyük bir gelisme gösterdi. 1920'ye dogru, sabunlarin evre diyagramlarini belirleyen kimyaci Mac Bain ve arkadaslari düzenli arastirmalara basladilar ve üretim bilimsel temelere dayandirilarak gerçeklestirilmesini sagladilar. Marsilya yönetimi, seri halde ( söz gelimi sharpless, monsavon, laval yönetimlerinde ) ve otomatik olarak ( mazzoni, armour yönetimleri ) gerçeklestirilebilecek bir biçimde yetkinlestirildi. Sabunla ilgili teknikler, sabun ( uzun süre, kullanilan tek temizleme araci olmustur. ) yapay deterjanlarin zorlu rekabetine karsi savas vermek zorunda kaldigi zaman çok yüksek bir yetkinlik noktasina ulastilar.

A.B.D'nin 1950'de 1.25 milyon sabun ve 0.5 milyon yapay deterjan üretirken, 1967' de 0.5 milyon sabun ve 2.3 milyon yapay deterjan ürettigi göz önüne alirsa bu rekabetle ilgili bir fikir edinilebilir.

DEGISIK SABUNLAR

SERT SABUN ( SODYUM SABUNU )

Mutfak sabunu ( Marslya ) sabunu ilk baslarda % 62 yag asidi içermekteydi. Kullanim alanlarinda ( ev isleri, tuvalet ) yapay deterjanlarin kuvvetli rekabetiyle karsilasinca, üretimi iyilestirildi.Kehribar renginde yada yari saydam halde olan bu tür sabun yaklasik % 62 yag asidi içermekteydi. Buharla isitilan kazanlarda yada teknelerde düsük nitelikli sivi yaglarin ( zeytin, kolza, yerfistigi ) sodyum klorürlü ortamdaki alkali çözeltiye etkisiyle hazirlanir .

TUVALET SABUNU

Hemen hemen içinde hiçsu bulunmayan son derece homojen bir hamur elde edilebilecek biçimdeki enyüksek nitelikli yagli cisimlerden hareketle hazirlanir. Bu sabuna boyar maddeler, kokular, bakteri öldürücü etkenler ( deodoran sabunlar ) Ve deriyi yumusatici maddeler ( zeytinyagi, süt, lanolin, vb. ) katilir.

TRAS SABUNU

Kaliplasmis ve sikistirilmis sabunlardir .

PAYET SABUNLAR ( PULCUKLU ) SABUN YADA TALAS SABUNU

Öncelikle ayni yapida olan bu sabun, degisik biçimde bulunur ; % 78' i yag asidinden olusmustur ve ilik ya da soguk suda hemen çözünür : Bu nedenle hassas dokumalarin yikanmasinda kullanilir. Talas sabununda % 73 yag asidi vardir. Özellikle toz deterjanlarla birlikte çamasir makinelerinde kullanilir.

POTASYUM SABUN ( YUMUSAK SABUN )

Arap sabunuda denen bu sabun ev islerinde ya da sanayide kullanilir. Arap sabunu üretiminde kullanilan sivi yaglar, keten, kenevir, karanfil ve baliktan çikarilan yaglardir. Bazli çözelti, bir potas çözeltisidir. Zayif bir çözelti, sonra da sabunlasacak sivi yag konur ve kütle kaynama noktasina yakin isitilir ve karistirilirEn sonunda kostik çözelti eklenir. Yüzeyde köpük kalmayinca ve kaynama düzenli bir hale gelirce, pisme tamamlanir. Ayrica, tatli badem yagindan hareketle bademyagi sabunu, sodyum silikat içeren sert bir sabun olan silikatli sabun, % 10 - 15 sert sabun, kum, çakil tasi ya da toz haldeki sünger tasi karisimi olan mineral sabun gibi baska sabunlarda üretilir .

ÇÖZÜCÜ SABUN

Bilesimine yaglari ve yagli maddeleri çözebilen aseton, butil alkol, heksalin, izopropil alkol, benzen, kloroform, karbon tetraklorür, klisen, terebentin, toluen, trikoloetilin ve kimi petrol türevlerinin katildigi sabun ; yagli ve çok kirli maddelerin yikanmasinda kullanilir, kireçli sulara karsi dayaniklidir. Cildi uyarmak, yumusatmak vebeslemek amaciyla kullanilan tuvalet sabunu ( Bu ürünler asiri yagli sabunlar, asiri yagli madde orani % 1 - 3 arasinda degisir . )

Diger sabun çesitleri ise sunlardir.

METAL SABUN

Genellikle agir metallerden her hangi birinin çözünen bir tuz ile alkali bir sabunun tepkimesinden olusan sabun

PUL SABUN

Yag asitleri ile reçine asitlerinin orani en az % 78 olan, küçük yada iri parçali, ince ve düzgün pulcuklardan olusan sabun

AYDAM SABUN

Homojenligini korumasi, eloktrelitlere karsi duyarsiz hale getirilmesi için, yapisina seker, gliserin ya da bir alkol katilan sabun

SIVI SABUN

Bilesiminde % 36 oraninda hindistan cevizi yagindan elde edilmis potasyum sabunu bulunan sulu çözeltiye denir.

TIBBI SABUN

Badem yada çekirdek yaginin sodyum hidroksit çözeltisiyle sabunlasmasi sirasinda ilk asamada elde edilen sabun : bu sabunlar kir çikartmaktan çok dezenfektan olarak kullanirlar.

TOZ SABUN

Yag asitleri ile reçine asitlari orani en az % 82 olan toz halinde sert sabun ( Toz sabunlar çamasir için özel hazirlanir.

YÜZER SABUN : Yogunlugunu suyun yogunlugunun altina düsürmek için karistirma yoluyla içine hava katilan sabun

YARI PISMIS SABUN : Kismi bir tuzlama yapilsin yada yapilmasin sicakta hamurlastirma islemiyle elde edilen sabun

SOGUK ÜRETIM SABUNU : Sivi durumda katilin dolgu maddeleriyle alkali kostik çözeltinin isi veren tepkimesi sonunda elde edilen sabun.

PONZA SABUNU : Bu sabunun diger ismi ise mineral sabundur. Bilesimine ponza tasi katilan bir sabundur .

SABUNUN ÜRETIMI

Sabun ilk olarak içyagi, yer fistigi yagi, palmiye özü yagi, hindistan cevizi yagi, zeytinyagi vb. gibi yagli maddelerden lede edilen yag asitleri ile sodyum tuzlarinin tepkimesinden olusur. Yagli madde karisiminin seçimi, yerel ekonomik kosullara ve üründe bulunmasi istenen ( kir sökme, köpürme ve yüzey islatma, yumusaklik verme vb. ) göre yapilir. Klasik sabun üretimi yada tam deyimle Marsilya yöntemi, su dört evreden olusur : sabunlasma, yikama, pisim, sivilastirma. Sabunlasma evresi sodyum hidroksitle kimyasal bir tepkimenin gerçeklestrilmesine dayanir ; Yikama asamasinda sabun üretiminin önemli bir yan ürünü olan gliserol ayrilir ve sabun tek basina elde edilir ; Pisim sabunlasmayi saglar ; Sivilastirmaysa sabunun daha sonra kolayca kullanilabilecegi fiziksel bir biçime sokulmasi islemidir. Sabuncu ustasinin uzun bir çiraklik dönemi boyunca görgü yoluyla ögrenerek uyguladigi bu farkli asamalardaki kimyasal tepkimeler, yapilan arastirmalarla anlasilmis, dolayisiyla bunlarin denetim altina alinmasi saglanmistir. Günümüzde bu sürecin tamami çok iyi bilinmektedir; bu dört evrenin genellikle otomatik ve en iyi biçimde kesintisiz olarak uygulanmasi, modern sabunculugun temelini olusturur. Bu asamalardan sonra sivi sabun, tüketicilerin kullandigi parça sabunlari dönüstürülür. Bitirme denen bu son asama kurutma, yogurma, kaliplama, kesme, markalama ve nihayet ambalajlama islemlerini kapsar. yogurma sirasinda sabuna kendi özelliklerini ürüne aktaran dolgu maddeleri, talk pudrasi, parfümler, boyar maddeler, ali koyucular, deodoranlar vb. gibi katki ürünleri ilave edilir.Bumaddelerin türleri ve miktarlari, elde edilen ürünün kullanim amacina ( el sabunu, tuvalet sabunu bakteri öldürücü sabun vb. ) göre degisir. Son yillarda çamasir makinelerinde kullanilmak üzere özel toz sabunlar gelistirilmisti .

Karmasik formüllü bu tür sabunlar, patent haklari ile koruma altina alinmislardir. Bu ürünlerin bilesiminde sabunun yani sira ayrica, sudaki kireç tasiyla olusan kireçli sabunlari dagitan etkenlerle çamasirin sertlesmesine yol açan bu kireçli sabunlarin çamasir üzerine çökmesini önleyen etkenler bulunur.Günümüzde petrol türevleriden elde edilen klasik deterjanlarla bu yeni toz sabunlar arasinda yogun bir rekabet sürmaktedir.

Türkiye' de, sabun üretimi oldukça eski tarihlere dayanmakta, resmi kayitlara göre XIX. yuzyil baslarinda Antakya' da tas kazanlarda sabun yapildigi bilinmektedir.Günümüzde ise, birkaç büyük tesis disinda sabun üretimi, çok daganik ve küçük kapasiteli imalathanelerde yapilmaktadir. Öte yandan sabun' un önemli hammaddelerinden sudkostik ve donyaginin büyük bir bölümü yurt disindan saglanmaktadir. 1992 yilinda, Türkiye sabun üretimi 160.000 ton, yurtiçi talep 100.000 ton olmus, sabun dis satimi 60.000 ton, disalimi ise 2.000 ton olarak gerçeklesmistir.

KAYNAKLAR : Gelisim Hachette

Büyük Laroussea

Meydan Larousse