PRESLER
Presler,
elektrik motorundan alınan dönme hareketini mekanik enerjiye çeviren ve bu
enerjiyi kullanan makinalardır.
Presler tahrik sistemlerine göre iki sınıfa ayrılırlar:
1.Mekanik presler
2.Hidrolik presler
1.MEKANİK PRESLER
Çalışma
Sistemi
Elektrik motoru
ile elde edilen dönme hareketi kayışlar vasıtasıyla Volana aktarılır. Bunun
sebebi elektrik motorunun devir sayısı yüksektir (900d/dk). Preslerin
dakikadaki vuruş sayısı çok düşük olması gerekiyor (20 vuruş gibi). Bu yüzden
motorun devir sayısı aktarma organlarında düşürülerek aktarılır.
Volana bağlı
olan milin üzerinde kavrama ve fren grubu vardır. Kavrama ve fren grubu
pnömatik veya hidrolik kumanda ile çalışır. Volan motordan aldığı dönme
hareketi ile sürekli döner, fakat volan mili dönmez. Biz parça basmak
istediğimiz zaman kavrama kumandasını devreye sokarız (pedal ile) ve volan mili
dönmeye başlar. Volan milindeki dönme hareketi dişliler vasıtasıyla devir
sayısı küçültülerek krank (Eksantrik mile) ‘a aktarılır. Eksantrik milin görevi
dairesel hareketi doğrusal harekete dönüştürmektir. Presin krank miline biyel
kolu dediğimiz kollarla bağlı bulunan hareketli kafaya (koç , slayt) krank
milinin eksen kaçıklığı kadar doğrusal hareket yaptırılır. Biz buna presin kursu
(strok) diyoruz. Küçük tonajlı preslerde bu strok ayarlanabilir yapılabilir.
Büyük tonajlı preslerde strok sabit yapılır.
Değişik
yükseklikte kalıp bağlamak için ayrıca slayt ayar mekanizması yapılır.
Mekanik presin
slayt aşağıya indiği pozisyonda geri dönüşe geçtiği pozisyona A.Ö.N. (180˚)
yukarıda durduğu pozisyona Ü.Ö.N. (360˚)denir.
Mekanik preslerde iki tip hareket mevcuttur.
1.kademeli çalışma (kalıp bağlamada kullanılıyor )
2.pedal ile çalışma (parça basmada kullanılıyor )
Pedal ile çalışmada dikkat edilecek
hususlar
Pedal ile
çalışmada pedala basınca kavrama ve fren ventilleri enerjilenir, fren açar.
Ventiller pozisyon değiştirerek kavramayı devreye sokar, slayt aşağıya inmeye
başlar. A.Ö.N ‘ya 20˚ kalana kadar pedaldan elini çekersen pres durur fakat
A.Ö.N ’ya 5˚den daha az kalmışsa pres Ü.Ö.N ’ya çıkana kadar hareketini
otomatik olarak yapar. Bu olayı preslerin üzerinde bulunan strok göstergesinden
görebiliriz.
Buradan da
anlaşıldığı gibi pedal ile çalışmada çok dikkatli olmak gerekiyor ve pedal
kontrollerinin çok iyi yapılması gerekiyor.
Presler Fonksiyonlarına Göre ;
1.Tek Etkili
2.Çift Etkili
3.Üç Etkili presler olarak ayrılabilir.
-Tek Etkili
Presler
Bu preslerde
bir slayt hareketi vardır. Slayt tabla ölçülerine göre bir, iki ve dört biyel
kolu ile bağlıdır. Tek etkili presler çeşitli metal şekillendirme (Kesme,
Delme, Çekme vs.)kullanılır.
-Çift Etkili
Presler
Bu preslerde
iki ayrı slayt ve slayt hareketi vardır. Dışta hareket eden slayt pot çemberi
veya dış baskı, içtekine de iç baskı adı verilir. Dış baskıya kalıbın saç tutan
kısmı bağlanır. Esas şekil verecek göbek iç baskıya bağlanır. Önce dış baskı
aşağıya iner ve sacı gergin bir şekilde tutar, daha sonra iç baskı aşağıya iner
ve çekme
işlemi yapar. Bu tür presler derin çekme işlerinde
kullanılır.
-Üç Etkili
Presler
Çift
etkililerde olduğu gibi iki slayt hareketli başlığın içinde bir tane slayt
hareketi de tablanın altında olur.
Preslerin
kolayca tanınabilmesi için pres gövdelerinde etiketler mevcuttur.
ÖRNEK;
S4-650-96-72
S 4 650 96 72
S:Tek Etkili
Kaç noktadan Ton
olarak Tablanın Tablanın önden
D:Çift Etkili
bağlı olduğu
kapasitesi soldan
sağa arkaya ölçüsü
T:Üç Etkili
ölçüsü(inç)
GÖVDE YAPILARINA GÖRE MEKANİK PRESLER
Preslerde gövde
malzemesi dökme demirdir. Presin çalışması sırasında, pres gövdesi kendisine
etki eden kuvvetler nedeniyle şekil değişimine uğrar. Pres gövdesinde meydana
gelen bu şekil değişimi, gerek preste imal edilen parçanın kalitesine gerekse
kalıp ömrü üzerine ters yönde etki eder. Bu nedenle çalışma sırasında, pres gövdesindeki şekil
değişiminin minimum olması için presler mümkün mertebe esneme yapmayacak
şekilde imal edilir. Bunun içinde pres imalatında malzeme tasarrufu
gözetmeksizin, çalışma sırasında gövdeye gelecek kuvvetlerin, gövdenin
mukavemet edebileceği değerden çok daha düşük olmasına dikkat edilir.
Gövde
Yapılarına Göre Presler
-Açık Gövdeli
Presler
-Düz Kenarlı
Presler olarak
sınıflandırılabilir;
Açık Gövdeli
Presler:
Bu presler tek
etkilidir. Avantajı, daha düşük fiyatlı olması, malzeme çalışma ve
aktarılmasındaki kolaylıktır. Bu tiplere, kalıpların kolayca önden ve yandan
bağlanabilmesinin yanı sıra malzeme sürülmesinin kolaylığı da vardır. Basılan
parçalar kalıp altına, yanlara yada arkaya atılabilir. Bu preslerin bir
dezavantajı yük altında gövde yapısı sebebiyle açısal deformasyona uğraması ve
hizalama (alt ve üst tablalardaki paralelliğin bozulması)bozukluklarına sebep vermesidir. Bunun neticesinde zımba ve
kalıpların aşınması sorunu ortaya çıkar.
Düz Kenarlı
Presler:
Bu preslerde
hizalamayı sağlayacak en iyi koşullar mevcuttur. Yük altında gövde esnemesi düz
ve yere diktir. Esneme kalıp ile aynı doğrultuda olduğundan kalıba da zararı
yoktur. Büyük düz kenarlı presler küçüklere oranla daha yavaş vuruş yaparlar,
nedeni derin çekmeli parçalarda şekillendirme problemi olması, darbeden ötürü
kalıp ve pres ömürlerinin azalmasını önlemektir.
Bir presin
tonaj ve kapasitesi, en büyük kuvveti harcayarak basabileceği parçaya göre
belirlenir. Preslerin yükleme çalışma ve kapasitesini bir diğer presle mukayese
edebilmek için o presin öncelikle hangi şartlar ve parçalar için imal
edildiğini öğrenmek gerekirlidir. Ayrıca preslerin ihtiyaca uygunluğunun ilk
kontrolü pres tahrik sisteminin kapasitesidir. Bu da krank ve eksantriğin
bağlantılarından başlar ve diğer elemanlara doğru geriye gider. Pres kursu en
dar kalıpta bile parçayı basabilecek ve açıldığında rahatça parçayı alabilecek
yükseklikte seçilmelidir.
Kavrama ve Fren
Grubu:
Motordan volana
aktarılan dönme hareketini istediği zaman (pedala basıldığı zaman) şafta
aktarılan ve dolayısıyla presin aşağı yukarı inip kalkmasını ve istendiği zaman
durdurulmasını sağlayan mekanizmadır. Kavrama ve fren grubu hava ile çalışır.
Kavrama dişlilerinden alınan güç ara dişlilerle şafta aktarılır. Ara dişlilerde
bu hareketi şaft ile biyel koluna aktarır.
Preslerin
başarıyla ve güvenli çalışmasında en mükemmel çalışması gereken sistemler
kavrama ve fren sistemleridir. kavrama metal şekillendirmesi için gerek kuvveti
sağlar ve kontrol eder. Pres devamlı çalıştığında kavrama volanda şafta güç
aktarır. Her vuruş istendiği zaman kavrama, presin dönen kısımlarını hareketsiz
konumdan tam hıza geçirmekte, frenlerde bu hızlı hareketi her vuruşun sonunda
durağan hale getirmektedir. Frenler ve kavramalar sürekli bakım ve kontrole
ihtiyaç gösterirler. Kavrama hava basıncıyla sürtünmeli yüzeyleri
birleştirirken, frenlerde yay kullanır. Yay kullanılmasının sebebi, güç
kesilmesi veya hava basıncının düşmesi halinde fonksiyonunu kaybetmemesi
içindir.
Eksantrik Dişli
Grubu:
Kavrama
milinden aldığı dönme hareketini dişliler vasıtasıyla krank miline aktarır. Krank
milinin dönmesi ile biyel kolu krank milinin eksantrik kaçıklığı kadar doğrusal
hareket yapar. Eksantrik dişlilerin konstrüksiyon yapısına göre preste istenen
hız elde edilir. Bu hız ayarı pres imalatı sırasında, presin kullanılma amacına
göre istenen slayt hızı da göz önüne alınarak ayarlanır.
Biyel Kolu:
Eksantrik
mildeki dönme hareketini, eksantrik milin eksen kaçıklığı kadar doğrusal
harekete çevirir.
Slayt Ayar
Vidası:
Değişik
yüksekliklerde kalıp bağlayabilmek için slayt ile tabla arasındaki mesafeyi
ayarlayan düzenektir.
Presin doğrusal
hareketi değişmeyeceği için biz slayt vidası ile pres kafasını, kalıp
yüksekliklerine göre aşağı veya yukarı yönde doğrusal hareket yaptırabiliriz.
Biyel kolunun ucuna bir vida bağlıdır. Ayrı bir motor ile somun döndürülür.
Vida sabit olduğundan somunun bağlı olduğu hareketli kafa aşağı ve yukarı
hareket ettirilebilir, böylece istenen kurs ayarı yapılabilir.
Tablalar:
Hidrolik ve
mekanik preslerde kalıp ile pres yatağı arasında kullanılır. Tablalar, kalıp
bağlanmasını uygun düz yüzey sağlarlar ve aşınmaları halinde tekrar
taşlanabilirler. Kalıptan yastığa uzanan basınç pimlerinin geçeceği boşluklar
vardır. Tablalar kalıplara destek vermesi ve esnemesi açısından yeterince kalın
olmalıdır. Tablaların genişliği, uzunluğu ve kalınlığı her pres yatağına göre
standarttır. Bu standartlaşma ile presler arası kalıp değişimi mümkün olur.
Bazı büyük preslerde kalıp değişimini hızlandırmak için hareketli tablalar
kullanılır.
Denge
Silindiri:
Slayda bağlanan
üst kalıbın ağırlığı her kalıp için değişmektedir. Slaydın volandan aldığı ve
vuruş esnasında kullandığı enerjiyi üst ölü noktaya çıkarken boşa harcamamak
için, değişen kalıp ağırlıklarına karşı slayda hava basıncı yardımıyla fazladan
bir güç kazandırılır. Bu gücün değeri her kalıp için ayrıdır ve bu da denge
silindirlerinin basıncını değiştirmek suretiyle yapılır. Kısacası, bu ağırlığın
slayt üzerindeki etkisini ortadan kaldırmamıza yardımcı olur.
Denge
silindirleri slaydın her iki yanındaki kolonlar içindedir. Hava ile çalışırlar.
Denge silindirleri kolonlar içinde dik konuma sahiptir. Üstten pres üst
başlıklarına bağlıdır, alttan ise piston mili ile slayda bağlıdır.
Denge silindiri
hızlı ve darbeli hareketler sonucu oluşabilecek dişlilerin aşınmasını ve boşluk
doğmasını engeller.
Görevleri:
-Slayda bağlı
kalıbın ve slaydın hareketli kısmının ağırlıklarına karşı yönde reaksiyon
oluşturur.
-Daha çabuk
durma sağlayarak pres fren gücünü azaltır.
-Ana
yataklardaki boşluğu alır ve kesme operasyonlardaki kırıcı darbeleri ortadan
kaldırır.
-Tahrik
sistemindeki dişlilerin boşluğunu alır.
-Slayt ayar
vidasındaki yükü azaltarak slayt ayarını kolaylaştırır.
Denge
silindirlerine dengesiz basınç verilirse, kalıp kolonlarında sıyırma olabilir,
parçada çeşitli etkiler yapabilir, vuruş tam olmaz (Örnek:Kesme kalıbı tam
kesmez veya çapaklı keser), pres kızaklarında çeşitli sıyırmalara sebep
olabilir. Denge silindiri basıncı düşerse pres stop eder.
Basıncın, kalıp
ağırlık farklılıklarına göre değiştirilebilmesi için bir kontrol vanası
mevcuttur.
Denge silindiri
pres gövdesine montelidir, silindir çubuğu (piston mili) slayda bağlıdır.
Silindirler genelde boşlukta veya kolonlarda bulunurlar.
Denge silindiri
basıncı düşük olduğu zaman pres tablası devamlı aşağı salma yapar.
Hava
Yastıkları:
Pres alt
tablasının altında bulunurlar. Küçük preslerde tek yastık, büyük preslerde çift
yastık vardır. Preslerde pot çemberi görevi görerek parçanın düz ve çevresel
olarak eşit kuvvetle tutulmasını sağlar. Hava yastıkları aynı zamanda basılmış
veya kesilmiş parçayı kalıptan çıkarıcı görevi de yapar.
Hava
yastıkları, bir hava pistonu ve silindirden ibarettir. Verdiğimiz hava
miktarına göre, karşı yönde bir kuvvet oluşturur. Yukarıdan gelen kuvvetlerle
de tahliyeden havayı atarak pistonun aşağı yukarı hareket etmesini sağlar. Hava
yastıkları derin çekme ve ütüleme kalıplarında parçayı tutarak gerdirmede kesme
kalıplarında parça çıkarıcı görevi yapar. Yastıklara fazla basınç verilirse
parça yırtma yapar, az basınç verildiğinde de pot yapar.
Yastık ayaları
kalıp pim boylarına göre yapılır. Az sayıda pim kullanılan kalıplarda yastık
basıncının mümkün olduğu kadar düşük olması gerekir. Yüksek basınç verdiğimizde
kalıbın dengeleme pimi yok ise pimler sıyırmaya maruz kalırlar ve kasıntılı
çalışacağı için pim boyunda kısalma yapar. Pim kalıp tablasında şişmeden dolayı
sıkışır, sonuçta kalıp zarar görebilir.
Aşırı Yük
Sistemi:
Biyel kolunun
hareketli kafaya bağlandığı yerde vuruş ayarını dengeleyen bir silindirden
ibarettir. Bu silindirin içerisinde bir hava pompası ile yağ basılır. Bu yağın
basıncı, presin maksimum basınç değerinde olur. Prese herhangi bir sebeple max.
basıncın üzerinde bir vuruş verilirse, pres aşırı yüke girer, kavrama devre
dışı kalır. Silindirdeki yağ boşaltılarak tahliye edilir. Bu da presin
sıkışmasını önler (silindire belli bir basınçta yağ gönderdiğimiz zaman,
silindirin kursu kadar biyel kolu yukarıya kalkar, bu değer 10-15 mm kadardır. Pres aşırı
yüke geçince yağ boşalır ve presteki bu 10-15 mm mesafe kadar boşluk
meydana gelerek pres sıkışması önlenir.)
Pres sıkışırsa,
kolonlardaki saplamalar rezistans ile ısıtılıp uzatılır ve sıkışmaya neden olan
ön yük kaldırılır. Pres geri kademeye alınarak sıkışmadan kurtarılır.
Pres
Düşürücüler:
Preste basılan
parçanın üst kalıptan düşürülmesini sağlar, kesme kalıplarında kullanılır. Bu
kalıplar üst sıyırıcıda yay olmayan kalıplardır. Düşürücü sistemi olan
kalıplarda genelde kalıp üstündeki itici pimlerine göre pres düşürücü ayakları
ayarlanır. Kalıba zarar vermemek ve pres düşürücü ayaklarının zorlanmaması için
düşürücü ayar hatası yapılmaması gereklidir.
Düşürücü mesafe
az verilirse parça kalıptan düşmez.
Düşürücü
mesafesi fazla verilirse:
-Kalıp iç
göbeğini tutan pimler (saplamalar) kırılabilir,
-Pres düşürücü
cıvataların zorlanmasına, eğilmesine sebep olabilir,
-Kalıp itici
pimlerin kırılmasına sebep olabilir.
Parça Alıcı
Aparatlar:
Kesme
kalıplarında kesilen (veya delinen) parçanın alınmasını sağlayan aparatlar her
kalıp yüksekliğine göre ayarlanır. Pres bağlantı çubuğu, aparatın gidip-geldiği
uç noktalarına göre ayarlanır. Aparatın hareketli ucu aparat kolunun kenarına
değmeyecek şekilde getirilir ve alıcı tepsi bağlantı kolu takılır. Alıcı tepsi
bağlantı kolu, kalıp ve slayt yüksekliğine (dişi ve erkek kalıp arasındaki
mesafeye göre) ayarlanarak sıkıştırılır. Tepsinin dişi ve erkek kalıba
çarpmaması gerekir.
2-HİDROLİK PRESLER:
Hidrolik presler yağ basıncı ile çalışan preslerdir.
Mekanik preslerde olduğu gibi tek tesirli, çift tesirli olabilirler. Veya gövde
yapılarına göre açık gövdeli veya kapalı gövdeli (düz kenarlı) olabilirler.
Çalışma
Sistemi:
Elektrik
motorundaki elektrik enerjisi ile yağ basmaya yarayan pompalar döndürülerek
sisteme basınçlı yağ basılır. Bu basılan yağ çeşitli yön denetim valfleri ve
basınç ayar regülatörleri ile denetlenerek silindirlere etki ettirilir ve
silindirler ileri geri (doğrusal) hareket ederler ve mekanik enerji meydana
gelmiş olur. Silindirlere bağlı olan slayt (hareketli kafa) aşağı yukarı
hareket eder.
Silindirlere
gönderilen yağ miktarı ve basıncı kontrol edilebildiği için presin aşağı yukarı
hızları ve tonajı istenen değerlerde ayarlanabilir. Bu özelliklerden dolayı
özellikle derin çekme kalıplarında hidrolik presler tercih edilir. Çift tesirli
preslerde iki tane slayt hareketi vardır. Dışta çalışan slayda pot çemberi,
içte çalışan slayda ise iç baskı denir.
Derin çekme
kalıbı prese bağlandığı zaman önce pot çemberi saça basar ve basıncı kilitler.
Daha sonra iç baskı devreye girer ve saça basarak derin çekme işlemini
gerçekleştirilir. Daha sonra iç baskı ayarlanan basınç değerine ulaşınca dış
baskı basıncı boşalır ve iç baskı yukarıya doğru kalkmaya başlar ve dış baskıyı
da yukarıya kaldırır. Basılan parçanın durumuna göre pot çemberinin dört
köşesindeki baskı kuvvetini ayrı ayrı ayarlama imkanımız vardır.
Bu preslerde iki tip çalışma pozisyonu
vardır.
1-Kademeli (el
ile)
2-pedal konumu
(otomatik)
1-Kademeli
çalışmada aşağı yukarı butonlarına bastığımız sürece pres aşağı yukarı hareket
eder.
2-Pedal
konumunda ise dış baskı basınç tutup kilitleyene kadar pedala basarız ve daha
sonra pedaldan elimizi çeksek bile pres otomatik olarak derin çekme işlemini
yapar ve üst ölü noktaya kalkar.
Hidrolik
preslerde istenen strok aralıklarında istenen hızlarda hareket etme imkanı
vardır.
ÖRNEK:Pres yukarıdan
aşağıya hızlı, saca basmasına çok az bir miktar kalınca yavaş inebilir. Bu hareket
tarzı özellikle derin çekme saç parçaların basılmasında çok önemlidir. Aynı hareketi
yukarı kalkarken de yapabilir.
Hidrolik preslerde
maksimum tonaj parça basma anında elde edilir. İstenen basınca ulaşınca
prosestat denilen basınç kontrol elemanları, ventillerin pozisyonunu
değiştirerek presin geri dönmesini sağlar.
Hidrolik preslerde
pres kursu silindir boylarına bağlıdır. Tonaj ise silindir çaplarına bağlıdır.
Çift tesirli
hidrolik preslerde de slayt ayarı vardır. Slayt ayarı, pot çemberi ile iç baskı
arasındaki mesafeyi ayarlamada kullanılır.
Presin tüm
hareketi mikroswitch, prosestat vb. kontrol elemanları ile kontrol edilir.
1-Hidrolik preste
vuruş boyunca kuvvet sabittir, mekanik preste ise slayt pozisyonuna göre kuvvet
değişir.
2-Hidrolik
preste kurs yüksekliği kolayca ayarlanır ve kontrol altındadır. Mekanik preste
ise kurs yüksekliği krank ve eksantrik dönüşüyle sınırlıdır.
3-Hidrolik
presin hızı ayarlanabilir, mekanik presin hızı ise tahrik sistemiyle sınırlı ve
sabittir.
4-Hidrolik pres
aşırı yüke giremez, önceden ayarlanmış bir kuvvete ulaşınca slayt hareketini
sona erdirir. Mekanik pres ise aşırı yüke girer ve koruyucu sistem yoksa prese
ve kalıba zarar verebilir.
5-Mekanik
presler, devrini daha hızlı tamamlar ve seri üretime daha yatkındır.
6-Enerji
volanda depolandığından mekanik preste daha küçük motor kullanılır. Hidrolik presler,
eşdeğer bir mekanik prese oranla 2-2,5 kat daha güçlü motor kullanır.
7-Mekanik
presin slayt hızı, daha yüksek olduğundan yüksek darbe hareketi isteyen kesme
ve delme işlemlerine daha uygundur. Aynı işlemler hidrolik preslerde
yapılabilir ancak bıçak ve zımbaların metali kesim esnasındaki şoku hidrolik
sisteme zarar verebilir.
Mekanik presler
harekete geçtikten sonra slayt geri alınamaz ve vuruşunu tamamlamak zorundadır.
Eğer direnç fazla gelirse aşağıda kalarak ya sıkışma olur ya da kalıbı kırar
(veya presi zayıf bir noktadan kırabilir). Hidrolik sistemde basınç, ayarlı bir
valf ile ayarlanabilir. Sistem basıncı sadece malzeme direncini geçecek
seviyede tutulur. Malzeme kalınlığı, cinsi, çift basma ve yanlış kalıp
bağlamalarda sistem sadece valf değeri kadar basınç uygular, üstüne çıkmaz. Hidrolik
presleri aşırı yüke sokmak hemen hemen imkansızdır.
Hidrolik ve Mekanik Preslerde Yapılan İşler
Fazla derin olmayan çekmeler Derin çekmeler Orta ve derin çekmeler
Seri imalat Düzgün
olmayan parça Etek kesimi
Kesme şekillendirmeleri Otomasyonlu çalışma
Delme Kesmeler
Ütüleme Kalıp
alıştırmaları
Açınım kesme
Otomasyonlu çalışma
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder