Sabun
: Bir alkalanin yagli bir madde üstüne etkisiyle elde
edilen, çamasir yikamada ve temizlik islerininde kullanila ürün .
SABUN
SANAYISININ TARIHI
Eski zamanlardan beri sabunlar, asagidaki bagantiya göre
yag asidi ve gliserin esterleri olan dogal yagli maddeler üstüne alkali bir
iletkenin etkisiyle üretilmislerdir .
CH - COO - CH - CH - COO - CH - CH - COO - CH + 3NaOH
3CH - COONa + OH - CH - OHCH - OHCH
Yagli madde kaynaklari, her zaman bol olmakla birlikte (
bitkisel yada hayvansal sivi ve kati yaglar ) alkali etkenler, Leblanc suyunun
sanayide üretimi ne kadar seyrekti. 1974' edogru sabuncular yalnizca potasyum
karbonat içerenkayi odunu küllerinden yararlanmaktaydilar. 1823'e dogru
sabunlasma adi verilen tepkimenin yapisini inceleyen ve bulan fransiz kimyaci
Eugene Chevreul' ün ( 1786 - 1889 ) çalismalari sayesinde sabun sanayisi
XIX.yy' da büyük bir gelisme gösterdi. 1920'ye dogru, sabunlarin evre
diyagramlarini belirleyen kimyaci Mac Bain ve arkadaslari düzenli arastirmalara
basladilar ve üretim bilimsel temelere dayandirilarak gerçeklestirilmesini
sagladilar. Marsilya yönetimi, seri halde ( söz gelimi sharpless, monsavon,
laval yönetimlerinde ) ve otomatik olarak ( mazzoni, armour yönetimleri ) gerçeklestirilebilecek
bir biçimde yetkinlestirildi. Sabunla ilgili teknikler, sabun ( uzun süre,
kullanilan tek temizleme araci olmustur. ) yapay deterjanlarin zorlu rekabetine
karsi savas vermek zorunda kaldigi zaman çok yüksek bir yetkinlik noktasina
ulastilar.
A.B.D'nin 1950'de 1.25 milyon sabun ve 0.5 milyon yapay
deterjan üretirken, 1967'
de 0.5 milyon sabun ve 2.3 milyon yapay deterjan ürettigi göz önüne alirsa bu
rekabetle ilgili bir fikir edinilebilir.
DEGISIK
SABUNLAR
SERT
SABUN ( SODYUM SABUNU )
Mutfak sabunu ( Marslya ) sabunu ilk baslarda % 62 yag
asidi içermekteydi. Kullanim alanlarinda ( ev isleri, tuvalet ) yapay
deterjanlarin kuvvetli rekabetiyle karsilasinca, üretimi iyilestirildi.Kehribar
renginde yada yari saydam halde olan bu tür sabun yaklasik % 62 yag asidi
içermekteydi. Buharla isitilan kazanlarda yada teknelerde düsük nitelikli sivi
yaglarin ( zeytin, kolza, yerfistigi ) sodyum klorürlü ortamdaki alkali
çözeltiye etkisiyle hazirlanir .
TUVALET
SABUNU
Hemen hemen içinde hiçsu bulunmayan son derece homojen
bir hamur elde edilebilecek biçimdeki enyüksek nitelikli yagli cisimlerden
hareketle hazirlanir. Bu sabuna boyar maddeler, kokular, bakteri öldürücü
etkenler ( deodoran sabunlar ) Ve deriyi yumusatici maddeler ( zeytinyagi, süt,
lanolin, vb. ) katilir.
TRAS
SABUNU
Kaliplasmis ve sikistirilmis sabunlardir .
PAYET
SABUNLAR ( PULCUKLU ) SABUN YADA TALAS SABUNU
Öncelikle ayni yapida olan bu sabun, degisik biçimde
bulunur ; % 78'
i yag asidinden olusmustur ve ilik ya da soguk suda hemen çözünür : Bu nedenle
hassas dokumalarin yikanmasinda kullanilir. Talas sabununda % 73 yag asidi
vardir. Özellikle toz deterjanlarla birlikte çamasir makinelerinde kullanilir.
POTASYUM
SABUN ( YUMUSAK SABUN )
Arap sabunuda denen bu sabun ev islerinde ya da sanayide
kullanilir. Arap sabunu üretiminde kullanilan sivi yaglar, keten, kenevir,
karanfil ve baliktan çikarilan yaglardir. Bazli çözelti, bir potas
çözeltisidir. Zayif bir çözelti, sonra da sabunlasacak sivi yag konur ve kütle
kaynama noktasina yakin isitilir ve karistirilirEn sonunda kostik çözelti
eklenir. Yüzeyde köpük kalmayinca ve kaynama düzenli bir hale gelirce, pisme
tamamlanir. Ayrica, tatli badem yagindan hareketle bademyagi sabunu, sodyum
silikat içeren sert bir sabun olan silikatli sabun, % 10 - 15 sert sabun, kum,
çakil tasi ya da toz haldeki sünger tasi karisimi olan mineral sabun gibi baska
sabunlarda üretilir .
ÇÖZÜCÜ
SABUN
Bilesimine yaglari ve yagli maddeleri çözebilen aseton,
butil alkol, heksalin, izopropil alkol, benzen, kloroform, karbon tetraklorür,
klisen, terebentin, toluen, trikoloetilin ve kimi petrol türevlerinin katildigi
sabun ; yagli ve çok kirli maddelerin yikanmasinda kullanilir, kireçli sulara
karsi dayaniklidir. Cildi uyarmak, yumusatmak vebeslemek amaciyla kullanilan
tuvalet sabunu ( Bu ürünler asiri yagli sabunlar, asiri yagli madde orani % 1 -
3 arasinda degisir . )
Diger sabun çesitleri ise sunlardir.
METAL
SABUN
Genellikle agir metallerden her hangi birinin çözünen bir
tuz ile alkali bir sabunun tepkimesinden olusan sabun
PUL
SABUN
Yag asitleri ile reçine asitlerinin orani en az % 78
olan, küçük yada iri parçali, ince ve düzgün pulcuklardan olusan sabun
AYDAM
SABUN
Homojenligini korumasi, eloktrelitlere karsi duyarsiz
hale getirilmesi için, yapisina seker, gliserin ya da bir alkol katilan sabun
SIVI
SABUN
Bilesiminde % 36 oraninda hindistan cevizi yagindan elde
edilmis potasyum sabunu bulunan sulu çözeltiye denir.
TIBBI
SABUN
Badem yada çekirdek yaginin sodyum hidroksit çözeltisiyle
sabunlasmasi sirasinda ilk asamada elde edilen sabun : bu sabunlar kir
çikartmaktan çok dezenfektan olarak kullanirlar.
TOZ
SABUN
Yag asitleri ile reçine asitlari orani en az % 82 olan
toz halinde sert sabun ( Toz sabunlar çamasir için özel hazirlanir.
YÜZER
SABUN : Yogunlugunu suyun yogunlugunun altina düsürmek için
karistirma yoluyla içine hava katilan sabun
YARI
PISMIS SABUN : Kismi bir tuzlama yapilsin yada yapilmasin
sicakta hamurlastirma islemiyle elde edilen sabun
SOGUK
ÜRETIM SABUNU : Sivi durumda katilin dolgu maddeleriyle
alkali kostik çözeltinin isi veren tepkimesi sonunda elde edilen sabun.
PONZA
SABUNU : Bu sabunun diger ismi ise mineral sabundur. Bilesimine
ponza tasi katilan bir sabundur .
SABUNUN
ÜRETIMI
Sabun ilk olarak içyagi, yer fistigi yagi, palmiye özü
yagi, hindistan cevizi yagi, zeytinyagi vb. gibi yagli maddelerden lede edilen
yag asitleri ile sodyum tuzlarinin tepkimesinden olusur. Yagli madde
karisiminin seçimi, yerel ekonomik kosullara ve üründe bulunmasi istenen ( kir
sökme, köpürme ve yüzey islatma, yumusaklik verme vb. ) göre yapilir. Klasik
sabun üretimi yada tam deyimle Marsilya yöntemi, su dört evreden olusur :
sabunlasma, yikama, pisim, sivilastirma. Sabunlasma evresi sodyum hidroksitle
kimyasal bir tepkimenin gerçeklestrilmesine dayanir ; Yikama asamasinda sabun
üretiminin önemli bir yan ürünü olan gliserol ayrilir ve sabun tek basina elde
edilir ; Pisim sabunlasmayi saglar ; Sivilastirmaysa sabunun daha sonra kolayca
kullanilabilecegi fiziksel bir biçime sokulmasi islemidir. Sabuncu ustasinin
uzun bir çiraklik dönemi boyunca görgü yoluyla ögrenerek uyguladigi bu farkli
asamalardaki kimyasal tepkimeler, yapilan arastirmalarla anlasilmis,
dolayisiyla bunlarin denetim altina alinmasi saglanmistir. Günümüzde bu sürecin
tamami çok iyi bilinmektedir; bu dört evrenin genellikle otomatik ve en iyi
biçimde kesintisiz olarak uygulanmasi, modern sabunculugun temelini olusturur.
Bu asamalardan sonra sivi sabun, tüketicilerin kullandigi parça sabunlari
dönüstürülür. Bitirme denen bu son asama kurutma, yogurma, kaliplama, kesme,
markalama ve nihayet ambalajlama islemlerini kapsar. yogurma sirasinda sabuna
kendi özelliklerini ürüne aktaran dolgu maddeleri, talk pudrasi, parfümler,
boyar maddeler, ali koyucular, deodoranlar vb. gibi katki ürünleri ilave
edilir.Bumaddelerin türleri ve miktarlari, elde edilen ürünün kullanim amacina
( el sabunu, tuvalet sabunu bakteri öldürücü sabun vb. ) göre degisir. Son
yillarda çamasir makinelerinde kullanilmak üzere özel toz sabunlar
gelistirilmisti .
Karmasik formüllü bu tür sabunlar, patent haklari ile
koruma altina alinmislardir. Bu ürünlerin bilesiminde sabunun yani sira ayrica,
sudaki kireç tasiyla olusan kireçli sabunlari dagitan etkenlerle çamasirin
sertlesmesine yol açan bu kireçli sabunlarin çamasir üzerine çökmesini önleyen
etkenler bulunur.Günümüzde petrol türevleriden elde edilen klasik deterjanlarla
bu yeni toz sabunlar arasinda yogun bir rekabet sürmaktedir.
Türkiye' de, sabun üretimi oldukça eski tarihlere
dayanmakta, resmi kayitlara göre XIX. yuzyil baslarinda Antakya' da tas
kazanlarda sabun yapildigi bilinmektedir.Günümüzde ise, birkaç büyük tesis
disinda sabun üretimi, çok daganik ve küçük kapasiteli imalathanelerde
yapilmaktadir. Öte yandan sabun' un önemli hammaddelerinden sudkostik ve
donyaginin büyük bir bölümü yurt disindan saglanmaktadir. 1992 yilinda, Türkiye
sabun üretimi 160.000 ton, yurtiçi talep 100.000 ton olmus, sabun dis satimi
60.000 ton, disalimi ise 2.000 ton olarak gerçeklesmistir.
KAYNAKLAR
: Gelisim Hachette
Büyük Laroussea
Meydan Larousse
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder