Dünyamızdaki
canlılar arasında en kısa ömürlü olanlar böcekler. En uzun yaşama
rekoru ne bir insanda ne de başka bir memelide: Antarktik sularında
yaşayan deniz süngerinin ömrü 10.000 yılı buluyor!
Yaş otuz beş yolun yarısı eder, Dante gibi ortalarındayız ömrün…
Cahit Sıtkı Tarancı’nın ünlü Otuz Beş Yaş şiiri böyle başlıyor. Şair ne
kadar doğru söylemiş değil mi? Gerçi son 30-40 yıl içinde insan ömrü
uzadı. Ama daha uzun ömürlü insanlar genelde zengin endüstri ülkelerinde
yaşıyorlar.
Örneğin Batı Avrupalıların ortalama
yaşam süresi 79, Amerikalıların 80 iken Afrikalılar ortalama olarak 55
yıl yaşayabiliyorlar sadece. Böylece insanın dünya genelindeki ortalama
ömrü 73 yıl kadar oluyor ki bu durumda Tarancı’nın şiiri hala
güncelliğini koruyor demek. Dünya üzerindeki diğer bazı canlı türleri
için otuz beş yaş henüz bebeklik yaşı iken kimi canlılar bu kadar uzun
ömrü rüyalarında bile göremezler. Mesela Ephemoptera sineğinin
olgunlaşma evresi bir ila dört ay kadar devam eder ama bir günlük
“evlilik uçuşundan” sonra çiftleşir, yumurtalarını bırakır ve ölür.
Toplam iki ila dört hafta kadar yaşayan Ephemoptera en kısa ömürlü
canlılardan biridir. Çiğneme mekanizmaları körelmiş ve bağırsakları da
işlevsiz olduğu için sinekler beslenemezler, bu yüzden de kısa ömrünü
“evlilik uçuşu”, çiftleşme ve yumurtlama için harcıyorlar.
Arılar altı hafta
Yaz aylarında çalışan işçi arılar yaklaşık olarak altı hafta ya da
sekiz yüz kilometre uçacak kadar yaşarlar. Onlar kadar etkin olmayan kış
ekibinin ömrü ise aşağı yukarı dokuz ay kadardır. Fakat yalnızca
böcekler dünyasında değil memeliler arasında da bazı hayvanlar dünyayı
çok çabuk terk etmek zorunda kalıyorlar.
Mesela cüce farenin (Soricidae) ortalama yaşam süresi topu topu iki
yıldır, çünkü biyolojik saati çok hızlı çalışır. Bunun bir nedeni beden
ağırlığıdır. Minik bedenine rağmen çok fazla sıcaklık yayan fare,
kaybolan enerjisini sürekli yenilemek için, bir günde neredeyse kendi
ağırlığı kadar besin alır, dolayısıyla da farenin metabolizması dinlenme
sürecinde bile mesela bir file göre çok daha etkindir. Fil dev
cüssesine karşın çok daha az enerji harcamakta.
Yani buradan şu sonucu çıkarabiliriz: küçük
bedenli olan ve çok fazla beslenmek zorunda kalan canlılar daha kısa,
büyük bedenli ve daha az enerji harcayan canlılar ise daha uzun ömürlü
oluyorlar. Fare yüksek enerji sarfiyatı yüzünden bir dezavantaja daha
sahip. “Hayat motorunun” işleyebilmesi için genelde oksijene ihtiyaç
duyar.
Ama bazı oksijen molekülleri yakılmamakta ve serbest radikaller ya da
reaktif oksijen türleri olarak beden hücrelerine zarar verirler. Ve
fare gibi metabolizması hızlı çalışan canlılarda da bu çok sık görülür.
Yaşam süresi üzerinde üreme de etkili. Çok erken yaşta üreyen çok
yavrulayan canlılar genelde uzun yaşamazlar. Fareler iki ila altı aylık
olduklarında üremeye yatkın hale gelirken, filler ancak on iki ila on
beş yaşında yavrulamaya başlar. Farenin gebeliği dört hafta, filinki ise
iki yıl devam eder.
Uzun yaşama rekoru süngerde
Hayvanlar dünyasında en uzun yaşayanlar dev kaplumbağalar. Galapagos
kaplumbağaları (Geochelone elephantopus abingdoni) olarak bilinen bu
hayvanların için hayat yetmişinde yeni başlıyor.
Seyşel kaplumbağasından (Geochelone gigantea) sonra en büyük kara
kaplumbağası olan Galapagos kaplumbağası, aşağı yukarı bir metrelik zırh
gibi kabuğuyla 250 kilo gelir.
Dev kaplumbağa 200 yıllık ömrünü her şeyden önce düşük kalp
frekansına (belli bir süre içindeki kalp atışları) borçlu. Kalp ne kadar
hızlı atarsa yaşam süresi o denli kısalır. Seksen yıl kadar yaşayan
normal kara kaplumbağaları ve papağanların kalp frekansı çok yavaştır
mesela.
Uzun yaşama alanında rekor sahibi olan belki de Güney Kutbu
denizlerinde yaşayan süngerlerdir. Çok soğuk sularda ve kıt besinle
yaşamalarına rağmen Antarktik süngerleri sıcak bölge süngerlerine
kıyasla çok daha uzun yaşarlar.
Bilim adamları bu omurgasız canlıların iki metre uzunluğunda
olanlarını bile buldular, oysa sıcak sularda yaşayan örnekleri olsa olsa
20cm’dir. Güney kutbundaki uç koşullarda metabolizma çok yavaş
işlediğinden, dev süngerler bu kadar çok büyüyebilmek için yüzyıllar
boyu yaşıyorlar demek.
Dünyanın
en yaşlı canlısı gerçekten de Ross Denizi’ndeki iki metre uzunluğundaki
dev bir süngerdir. Bilimsel adı Rossellidae olan bu sünger tam 10.000
yaşında!
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder