OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER
1) ANLATMAYA BAĞLI METİNLER
- Bu metinlerde anlatıcı , yaşanmış ya da tasarlanmış gerçeklikten alınan bir olayı kendince yorumlayıp dönüştürerek anlatır.
- Sanatçı, dış dünyadan aldığı gerçekliği, kendi duygusu, iç dünyası,
yaşadığı dönemin özellikleriyle ve ve düşünceleriyle yoğurur.
- Anlatmaya bağlı metinlerde üzerinde yaşadığımız dünyada görülen
varlık, eşye, insan ve olaydan hareketle yeni bir evren anlatılmaktadır.
Bu evrene “KURMACA EVREN” denir. Bu metinlerin özelliklerinden biri
kurmaca olmalarıdır. Bunun amacı, okuyucu ve dinleyicide estetik yaşantı
uyandırmak, böylece onların ilgisini çekmektir.
- Anlatmaya bağlı eserler, yazıldıkları dönemin sosyal, kültürel,
ekonomik, siyasal yapısını, sanat anlayışını çeiştli bakımlardan
yansıtır.
- Anlatmaya bağlı metinlerde temel unsur “olay örgüsü” dür. Bu
metinlerde yapı; olay örgüsü, kişiler, yer, zaman gibi birimlerin bir
düzen içerisinde birleşmesiyle oluşur.
- Bu metinlerde olay örgüsü yaşanmaz, düzenlenir (bkz.kurmaca evren)
- Anlatmaya bağlı metinlerde ilahi bakış açısı, kahraman anlatıcının
bakış açısı ve gözlemci anlatıcı olmak üzere üç tip bakış açısı ve
anlatıcı vardır.
- Bu metinlede anlatılanlar, olayların durumuna göre
zenginleştirilmiş durumdadır. Kullanılan edebi dil, metnin yazıldığı
dönemin sosyal hayatına, edebi zevkine ve anlayışına göre değişiklik
gösterebilir. Metnin dilinin, ele alınan temayla ve verilmek istenen
mesajla da doğrudan ilişkisi vardır.
- Bu metinlerde dil, bilgi aktarmak veya öğretmek amacıyla
kullanılmaz. Sözcükler, günlük hayatta herkesin bildiği anlamlarıyla
değil; yazarın okuyucuya sunmak istediklerine göre yeni anlamlar
yüklenerek kullanılır.
ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ TÜRLER
Destan: Önemli tarihsel olayların efsaneleşmiş hikayeleridir.
Milletlerin tarih öncesi dönemlerdeki kuraklık, göç, deprem gibi büyük
felaketlerini dile getiren destanlar bu bakımdan ulusal ve anonim
ürünlerdir.
Masal: Yazarı belli olmayan, olayları bilinmeyen bir ülkede ve
zamanda geçen, içinde olağanüstü olayların geçtiği, kendine özgü anlatım
biçimi olan edebi metinlerdir. Başlangıçları ve sonuçları
kalıplaşmıştır.
Halk Hikayeleri: Birtakım tarihsel şahsiyetlerin, âşıkların, halk
arasında ünlü olmuş kahramanların serüvenlerini anlatırlar. Şiir ve
düzyazı karışıktır.
Mesnevi: Uzun aşk maceralarının, öğütlerinve çeşitli konuların
anlatıldığı her beyti kendi içinde uyaklı olan, Türk edebiyatı nazım
biçimidir.
Manzum Hikaye: Bir mekan, bir zaman ve kişiler etrafında gelişen olay örgüsünü şiir halinde anlatan nazım biçimidir.
Hikaye: Gerçekleşebilecek olayları kurgulayarak, belirli bir hacim
içerisinde anlatan metinlerdir. Dünyada Guy de Mauppasant ve Çehov kendi
adlarıyla anılan iki hikaye tarzı oluşturmuşlardır. Birincisinde olay,
ikincisinde durum ön plandadır.
Roman: Anlatıma bağlı metinlerin en gelişmiş olanıdır. Mekan, zaman
ve kişiler etrafında gelişen geniş ve kapsamlı bir olay örgüsü, yazarın
belirlediği bir anlatıcı tarafından okuyucuya aktarılır.
2) GÖSTERMEYE BAĞLI METİNLER
- İnsanın anlatma ve nakletmeyle gerçekleştirdiği etkinlikler, bu kez sahnede canlandırılarak sunulur.
- Genel olarak dramatik metinler ve tiyatro olarak
adlandırabileceğimiz bu tarz metinlerde, kurmaca olay ve olay örgüsünü,
bir sahne düzeninde topluluk önünde canlandırmak esastır.
- Tiyatro; oyun (metin), oyuncu, sahne tasarımı (dekor), sahne
giysisi (kostüm), ışıklama gibi her biri başlı başına bir sanat
etkinliği olan öğelerden oluşan bir sanattır.
GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ TÜRLER
Orta oyunu: Seyircilerle çevrili bir alanda, bir yazılı metne bağlı kalmadan, doğaçlama ile sergilenen bir oyundur.
Meddah: Tek kişilik bir seyir sanatıdır. Hikaye anlatma ve taklit yapma gibi yetenekler sergilenir.
Karagöz (Gölge Oyunu): Deriden kesilmiş renkli
şekillerin hayalî tarafından ışıklı perdeye yansıtımasıyla
gerçekleştirilir. Kargöz ve Hacivat baş kişilerdir.
Köy Tiyatrosu: Köy ve kasabada yaşayan insanların düğünlerde ve uzun kış gecelerinde eğlenmek üzere amatörce sergiledikleri oyunlardır.
Trajedi: Seyirciye, hayatın acıklı yönlerini göstermek, ahlak, erdemi anlatmak için yazılmış manzum eserlerdir.
Komedi: İnsanların ve olayların gülünç yönlerini
ortaya koymak, izleyenleri güldürmek ve düşündürmek amacıyla yazılmış
tiyatro eseridir.
Dram: Hayatı olduğu gibi acıklı ve gülünç yönleriyle sahnede göstermek için yazılan tiyatro eseridir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder